Stwora Stanisław, pseud. i krypt.: S.S., St. Stw., St. Stwor., stw., Stw., (Stw.), Stwr. (1888–1942), poeta, dziennikarz.
Ur. 5 I w Krakowie, w rodzinie inteligenckiej, był synem Wojciecha i Emilii z domu Raszke. Kształcił się w III Gimnazjum im. Króla Jana Sobieskiego w Krakowie; matematyki i języka niemieckiego uczył go tam Marian Dąbrowski. W okresie gimnazjalnym zaczął pisać wiersze; do jego utworu z r. 1905 Tak mi czegoś żal muzykę napisał Zygmunt Wiehler. S. zadebiutował wierszem Nowa pieśń zamieszczonym w uczniowskiej gazecie „Znicz” (1906–7 nr 1–2). Po ukończeniu gimnazjum podjął studia polonistyczne na UJ. Ogłaszał poezje w prasie krakowskiej, m.in. w „Gazecie Powszechnej” (1908–10) i „Przyjacielu Ludu” (1908–9). W r. 1910 zbliżył się do PSL, a od r. 1913 sympatyzował z PSL «Piast»; odtąd publikował w tygodniku „Piast”.
W r. 1910 rozpoczął S. pracę dziennikarską w „Nowej Reformie”. Wprowadzony przez Dąbrowskiego, podjął t.r. współpracę z nowym krakowskim dziennikiem „Ilustrowanym Kurierem Codziennym” („IKC”). Przeszedł wszystkie etapy powstawania gazety: od składu, łamania, po korektę tekstów, którą zajmował się do r. 1914. Publikował na tych łamach wiersze, artykuły, felietony i recenzje. Również do t.r. kontynuował współpracę z „Przyjacielem Ludu”, a w l. 1911–15 zamieszczał swe teksty także w „Głosie Narodu”. W czerwcu 1914 wszedł w skład redakcji „IKC”. T.r. jako felietonista i poeta wrócił do współpracy z „Nową Reformą”.
W czasie pierwszej wojny światowej walczył S. jako żołnierz II Brygady Legionów Polskich. Stał się jednym z bardziej znanych poetów legionowych. Realizując początkowo model poezji tyrtejskiej, napisał słowa do pieśni Kolumna, odśpiewanej 16 VIII 1915 w Krakowie podczas obchodów pierwszej rocznicy utworzenia Naczelnego Komitetu Narodowego. Opublikował kilka wierszy poświęconych szarży pod Rokitną, m.in. kilkakrotnie przedrukowywaną Rokitnę oraz Strofy o żołnierzu polskim (druk ulotny, Kr. 1915). Największą popularność zdobył w tym czasie jego List Krysi („Nowa Reforma” 1915 nr 384). Wiersze legionowe zebrał w swym pierwszym tomie Strofy czasu. 1914–1915 (Kr. 1916); były też one przedrukowywane w wielu wydawnictwach zbiorowych. W r. 1917 opublikował kolejny tom poetycki pt. Ulica (Kr.). Bohaterami wierszy byli tu w większości ludzie marginesu społecznego: złodzieje, pijacy, żebracy, prostytutki (m.in. tytułowa Ulica, Promenada, Zaułek, Cień, W kawiarni nocnej, Mróz na plantach). Tom przedstawiał naturalistyczny obraz miasta: uliczne rynsztoki, domy publiczne, knajpy. W r. 1917 przygotowywał S. kolejny zbiór poezji pt. Z domu niewoli (niewyd.).
W r. 1918 wrócił S. z frontu do Krakowa, gdzie kontynuował pracę w „IKC”, tym razem jako reporter miejski. Potrafił zdobywać ciekawe materiały, co zyskało mu dużą popularność wśród krakowian. Ok. r. 1920 napisał wiersz Nie mów nic o tem, do którego muzykę skomponował Bolesław Kopystyński. W l. dwudziestych, wchodząc ponownie w skład redakcji „IKC”, był stałym recenzentem nowości wydawniczych. W r. 1924 należał do założycieli „Kuriera Literacko-Naukowego”, cotygodniowego dodatku literackiego dołączanego do głównego wydania „IKC”; odtąd publikował w nim teksty literackie, w tym utwory poetyckie oraz artykuły historycznoliterackie i recenzje. W l. trzydziestych przesyłał do „IKC” popularne Listy z Zakopanego. Wiersze opublikował również w „Kalendarzu dla kobiet” (1931), jednorazowym wydawnictwie koncernu „IKC”. Będąc sympatykiem PSL «Piast», pomagał w r. 1930 w organizacji z ramienia Centrolewu Kongresu Prawa i Wolności Ludu. Dn. 10 I 1931 złożył podpis pod odezwą krakowskich pisarzy solidaryzujących się z protestem profesorów UJ w sprawie brzeskiej. Od 22 V 1932, wraz z innymi współpracownikami „IKC”, należał do secesjonistów krakowskiego oddz. Związku Zawodowego Literatów Polskich z powodu krytykowanej polityki redakcyjnej „Gazety Literackiej”. Od r. 1934 do wybuchu drugiej wojny światowej kontynuował współpracę z „Piastem”; w r. 1937, na tytułowej stronie numeru poświęconego zabitym podczas strajku chłopskiego w Kasince Małej (nr 36), ukazał się jego wiersz Podzwonne braciom. Pisał również do „Tempa Dnia”. Jego Wieczorny dzwon, w opracowaniu muzycznym Stanisława Rączki, został opublikowany w r. 1936 w zbiorze „Trzy pieśni na chór męski” (W.).
W r. 1939, po wkroczeniu armii niemieckiej do Krakowa, pozostał S. w redakcji „IKC” jako przedstawiciel koncernu. Dn. 6 IX t.r., z Włodzimierzem Długoszewskim, Józefem Flachem, Stanisławem Mrozem oraz Kazimierzem i Ludwikiem Szczepańskimi, zainicjował wydawanie „Dziennika Krakowskiego”, organu pracowników koncernu; ukazało się sześć numerów (8–13 IX). Zmarł w Krakowie 30 IX 1942, pochowany został 3 X na cmentarzu Rakowickim. S. był członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich i Związku Podhalan (w r. 1912 brał udział w jego II Zjeździe w Nowym Targu).
Uznawany za «szczątkowy okaz cygana krakowskiego» (J. Stankiewicz), był S. popularną postacią międzywojennego Krakowa: «rozczochrany, z bródką à la Mefisto […] przyodziany w malarską pelerynę i kapelusz z szerokim rondem, uganiał się dniem i nocą po całym mieście, zbierając materiały do swojej reporterki […] znał niemal każdego krakowskiego obywatela od najwyższych sfer po przekupki z placu Szczepańskiego i podmiejskie typy z dorożkarskich knajpek» (Z. Ordyńska). S. pozostawał w przyjaźni z Ksawerym Dunikowskim, Franciszkiem Mirandolą, Franciszkiem Nowickim i Janem Rubczakiem.
W małżeństwie ze Stefanią z Godulów (1886–1984), nauczycielką Publicznej Szkoły Powszechnej nr 16 im. Jana Śniadeckiego w Krakowie, w czasie okupacji niemieckiej nauczycielką języka polskiego, historii i geografii w ośrodku tajnego nauczania nr 11 w Krakowie, miał S. syna Jacentego (Jacka, zob.).
S. był prototypem postaci Dziennikarza z powieści „Zwariowane miasto” Jana Wiktora.
Podob. w: Czachowski K., Zapomniany przez siebie poeta, „Kur. Liter.-Nauk.” 1929 nr 40; – Słown. pseudonimów, IV; Współcz. pol. pisarze., VIII (bibliogr.); Zuchniewicz W., Słownik dziennikarzy polskich 1661–1945, „Prasa Pol.” 1981 nr 7–9, 1983 nr 2; – Bielenin E., Konfiskaty sanacyjnej cenzury na łamach „Piasta”, w: Wspomnienia weteranów ruchu ludowego, W. 1968; Borowiec P., Jesteśmy głosem milionów. Dzieje krakowskiego wydawnictwa i koncernu prasowego Ilustrowany Kurier Codzienny (1910–1939), Kr. 2005 s. 176, 192, 205, 254; tenże, Koncern prasowy Ilustrowany Kurier Codzienny w wirze II wojny światowej, „Zesz. Prasoznawcze” 2005 nr 3–4; tenże, Między sensacją a nauką. Obraz produktów krakowskiego wydawnictwa i koncernu prasowego Ilustrowany Kurier Codzienny (1910–1939), Kr. 2005; Brzoza C., Kraków między wojnami. Kalendarium 28 X 1918 – 6 IX 1939, Kr. 1998; Dobroszycki L., Prasa polska w okresie kampanii wrześniowej, „Roczn. Hist. Czasopiśm. Pol.” T. 5: 1966 z. 1; Jarowiecki J., Konspiracyjna prasa w Krakowie w latach okupacji hitlerowskiej 1939–1945, Kr. 1980; Kamiński A., Diariusz podręczny 1939–1945, W. 2001; Księga Pamiątkowa III Gimnazjum obecnie II Liceum im. Króla Jana Sobieskiego w Krakowie, Kr. 1984 s. 220; Lubas R., Poezja Helionu i Litartu, Kr. 1978; Maciejewska I., Inter arma. Okolicznościowa poezja polska okresu pierwszej wojny światowej, „Odra” 1969 nr 4; Romanowski A., Przed złotym czasem, Kr. 1990; – Cyganeria i polityka – wspomnienia krakowskie 1919–1939, W. 1964; Hertz, Zbiór poetów pol., Ks. 5, 7; Kurek J., Mój Kraków, Kr. 1978; Ordyńska Z., To już prawie sto lat… pamiętnik aktorki, Wr. 1970; Rozkwitały pąki białych róż… Wiersze i pieśni z lat 1908–1918 o Polsce, o wojnie i o żołnierzach, Oprac. A. Romanowski, W. 1990; Zechenter W., Upływa szybko życie, Kr. 1957 I; – „Goniec Krak.” 1942; – AP w Kr.: sygn. IT 2389 (Pamiętnik Jana Stankiewicza, redaktora IKC, 1952, mszp.).
Piotr Borowiec